از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

 

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج
دس دس کردن-دست زدن-طول دادن-وقت گذراندن

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

پشتک زدن-معلق زدن-رنگ عوض کردن-تغییر عقیده دادن

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

تک پران-زن نانجیب

این خاکدان-دنیا

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

 

چند مرده حلاج بودن-چه اندازه جسارت و توانایی داشتن

تاکسی تلفنی-نوعی تاکسی که تلفنی درخواست می شود

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده
درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار
 

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

 

زهکونی-اردنگی-تیپا

زیر سازی-ساختن قسمت زیرین جاده

 
تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب

پیش پیشکی-از پیش

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

پا به پا شدن-تردید داشتن

زیاده روی-افراط-اسراف

جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن

اشک تلخ-شراب-اشک عاشق

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

الف(قاچ خربزه و از این قبیل، بچه‌ی کوچک، سیخ، راست)

چِک کردن-وارسی و بازبینی کردن

جیر جیر کردن-داد و فریاد عاجزانه کردن برای میانجی طلبی

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد

باربند-جای نهادن و بستن بار

آزگار(زمان دراز)
 

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

رو انداز-لحاف

 
آتشِ بسته(طلا)

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند
از بی‌کاری مگس پراندن(بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن)
دست روی دست گذاشتن-وقت گذراندن-به کاری دست نزدن

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

 

آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است

خوشگلک-با خوشگلی اندک

پختن کسی-کسی را برای کاری آماده کردن
بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن
چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن
چشم دراندن-دقت زیاد کردن

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

تک روی-عمل بدون توجه به جمع

آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

حاشیه رفتن-سخنان دور از موضوع گفتن-منحرف شدن از مطلب
 

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

خورده برده-ملاخظه و پروا

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن
خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

حساب کار را داشتن-متوجه موضوع بودن-جوانب کار را در نظر داشتن

خاصه تراش-آرایشگر مخصوص بزرگان

جیغ و ویغ-داد و فریاد
پرت گفتن-حرف بی معنی زدن
انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی
درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار
پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن
خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی

پیاده-کنایه از آدم کم مایه و بی تجربه

تاب-طنابی که از دو سو بر درخت یا دو ستون می بندند و در میان آن می نشینند

حبه ی انگور-دانه ی انگور

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

 

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

افسرده‌بیان-بی‌هوده و بی‌مزه‌گو

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

خانه شاگرد-پسربچه ی خدمت گزار در خانه

جا آمدن حواس-به هوش آمدن

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

آهو چشم(معشوق، شاهد)

ازخودراضی-متکبر-خود پسند

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

دهنی شدن-آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست
پَس-ناجور-خراب

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند

از گرد راه رسیده-تازه‌وارد-هنوز به کار دیگری نپرداخته

حرم خانه-درون خانه که زنان زندگی می کنند

آتشی(تندخو، زودخشم)

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

آب برداشتن-هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

 

 

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد
بادکش کردن-بیرون کشیدن خون بوسیله ی بادکش

 

 

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

انداختنی-جنس نامرغوب

انگشت به دهان نهادن(متحیر ماندن)

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان

تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

چَپَری بی-درنگ-به سرعت

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ
افسار کسی را شل کردن(به کسی آزادی کمی دادن)

اردک‌پرانی(از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن)

 

تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل

خدا به رد-در پناه خدا

 

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

اله و بله(چنین و چنان)

زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال

تلمبار- تل انبار

دلقک-شخص مسخره

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

آب از آتش برآوردن(کار محال کردن)
از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

دِردو-سر زبان دار-ناقلا و زرنگ

پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

اخت شدن با کسی(مانوس شدن با کسی)
برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

به آب چسیدن-از بین رفتن-نابود شدن-نتیجه نگرفتن

آفتابه برداشتن-دست به آب رساندن-پابرهنه وسط حرف کسی دویدن

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

خانه یکی-صمیمی و یکدل
خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

پشت کسی باد خوردن-دلسرد شدن از کاری پس از مدتی استراحت یا بیکاری-از دل و دماغ افتادن

 

 

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن
حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

 

چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

به تور زدن- به تور انداختن

زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن

رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی

آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)
بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

آکله فرنگی(سیفلیس)

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

چشم گود شدن-لاغر شدن

بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف
حیوونی-نگا. حیوانکی

حدمتکار-مستخدم
خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی
دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش
 

 

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن
انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن-بسیار فرودست تر از کسی بودن-اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن

 

رضا شدن-راضی شدن

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

پینکی رفتن-چرت زدن

پا اندازی-واسطه ی اعمال نامشروع شدن-جاکشی

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن
بَر و بیابان-دشت و صحرا

تخم جن-حرام زاده

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن
جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

جوراجور-دارای انواع گوناگون

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

دستگیره-وسیله ی باز و بسته کردن در و پنجره-کهنه ای در آشپزخانه برای برداشتن دیگ از روی اجاق

بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

حیوونی-نگا. حیوانکی

دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

بگیر و ببند-توقیف و حبس-حکومت نظامی

خوشان خوشان-نهایت خوشی و لذت

 

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

زار-نا به سامان-خراب-بد
خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

 
پشت گوش انداختن-دیر انجام دادن-اهمیت ندادن-امروز و فردا کردن

بُل-چیز مفت-موقع مناسب-بهانه

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن

انگشت‌شمار-کم-معدود

پُر-لبریز-کامل-سیر-زیاد

انسان بودن(شریف و درست بودن)

تر دست-ماهر-شعبده باز

دو زاری کسی افتادن-به اشارات و کنایات پی بردن

از کفر ابلیس مشهورتر(گاو پیشانی‌سفید، نزد همه معروف)

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

چُسَکی-کم دوام و سرهم بندی شده

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم
رکاب دادن-راهی جایی شدن

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن
دست من و دامن تو-دستم به دامنت

آبِ آب(آبکی، بی‌مایه، بیرنگ)

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

 

بید خورده-کهنه و فرسوده

حرف دو نبش-نگا. حرف پهلودار

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

حرص خوردن-عصبانی شدن

 

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت
خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

از بی‌کاری مگس پراندن(بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن)

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

 
چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

خش و خش-نگا. خش خش

چرت زدن-گرفتار غلبه ی خواب بودن

آت و آشغال-وسایل کهنه و بی‌مصرف
چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

دهن کسی آب افتادن-به طمع افتادن-میل شدید پیدا کردن

 

دست به نقد-بی درنگ-زود-فورن

اجل‌برگشته(کسی که مرگ به‌سراغش آمده)

 

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

 

تخمش را ملخ خورده-نایاب است

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد
چُس افاده-افاده ی بی جا

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

چشمم روشن-از تو انتظار نداشتم

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

اشک تمساح-گریه ی دروغین

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

بند آمدن-متوقف شدن

 
دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

زبان آدم سر کسی نشدن-به حرف منطقی تن ندادن و آن را نپذیرفتن
دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

پاتال-سالخورده-پیر
خاک بر سر-توسری خورده-داغ دیده-بدبخت
زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

 

جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ

آبِ خشک(آب بسته)

پُکیدن-ترکیدن

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

تراشیده-نازک-قلمی-لاغر

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)
دیر کردن-تاخیر کردن
دَنگال-جادار-بسیار فراخ

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف

 

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن