اینترنت چیست؟

فناوری رایانه و اینترنت به طور وسیعی در جامعه گسترش پیدا کرده­ و با تمامی جنبه­های زندگی از مدرسه تا محل کار، خدمات بانکی، خرید و فروش، پرداخت مالیات و حتی رأی­گیری تلفیق شده­است (شیلز و بهارمن[1]، 2000). مهم­ترین تغییر ایجاد شده به­وسیله فناوری توسط مارشال مک لوهان[2] در یک جمله خلاصه شده و آن تبدیل جهان به یک دهکده واحد است؛ بدین معنا که مردم نقاط مختلف در سراسر کره زمین به مثابه یک دهکده، امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند (شفیعی، 1386). امروزه اینترنت یک وسیله حیاتی برای بسیاری از مردم به شمار می­رود. با وجود این و علی­رغم امتیازها و قابلیت­های فراوان، اینترنت مشکلات جدی بسیاری ایجاد کرده ­است که از آن جمله می­توان به انبوه­سازی و انفجار اطلاعات، ارایه تصاویر و مطالب نابهنجار و مشکلات محرمانگی اطلاعات اشاره کرد. با این حال دسترسی به اینترنت در سراسر دنیا، پدیده­ای رو به گسترش است و هر روز تعداد بیشتری از افراد در زمره استفاده کنندگان اینترنت قرار می­گیرند. در بین کاربران اینترنت، جوانان و دانشجویان بیشترین استفاده­کنندگان هستند (معیدفر و همکاران، 1390). دانشجویان در مقایسه با سایر اقشار اجتماع به عنوان یکی از اصلی­ترین کاربران اینترنت محسوب می‌شوند، به طوری­که اینترنت به عنوان جزیی از زندگی روزانه آنان قرار گرفته­است. دانشجویان به واسطه کارکردهای متنوع فناوری با انگیزه­های متفاوتی، از اینترنت استفاده می­کنند (پیو^[3]، 2003).

در قرن بیست و یکم، نگرش افراد نسبت به استفاده و یادگیری از طریق اینترنت، رشد اقتصادی و آموزشی یک جامعه را تعیین می­کند (تسایی[4] و همکاران، 2000). نگرش کاربران نقش مهمی در استفاده و یادگیری از اینترنت به منظور آموزش و یادگیری ایفا می­کند (میلی تودوا و والیشن[5]، 2000).

2-1-1- اینترنت و اهمیت آن

اینترنت به عنوان پدیده­ای اطلاعاتی و فناورانه پیوسته رو به گسترش است. اینترنت قوی­ترین ابزاری است که تا کنون برای مبادله­ی اطلاعات اختراع شده­است. این مجموعه به هم پیوسته­ی رایانه­ها که به واسطه­ی خطوط تلفنی با هم مکالمه می­کنند، به­ویژه از چند سال پیش به­طور شگفت­آوری رشد کرده­است. اینترنت مواردی مانند نرم­افزار، موسیقی، تصاویر چند رسانه­ای، فیلم و متن را در شکل ابزارهای الکترونیکی در اختیار ما می­گذارد. اینترنت امکان ارتباط پویا و باز را برای مکالمه­ی تعداد زیادی از مردم در یک زمان فراهم می­آورد. این ابزار متشکل از صدها هزار شبکه خصوصی و عمومی، بزرگ­ترین و پراستفاده ترین شبکه جهانی است که صدها هزار شبکه مختلف را در بیش از 200 کشور دنیا به­هم متصل ساخته­است.

با ظهور اینترنت، انقلابی گسترده در ارایه خدمات اطلاع­رسانی رخ داده­است، چنانچه تازه­ترین اطلاعات را می­توان به وسیله اینترنت، تقریباً بدون هیچ هزینه­ای برای میلیون­ها نفر در سراسر جهان ارسال نمود (الکساندر، 1383). اساساً، اینترنت را می­توان منشأ یکی از مهم­ترین تحولات عصر حاضر در عرصه ارتباطات دانست. اینترنت با قابلیت آسان و ارزان، تعداد زیادی از افراد را در مکان­های مختلف و در سراسر جهان به­هم متصل کرده، در عین حال یکی از مناسب­ترین، سریع­ترین، و ساده­ترین راه­ها جهت ارتباط دوسویه میان سازمان­ها و کلیه افراد و نهادهای مختلف است (افشار و همکاران، 1378).

2-2- پیدایش اینترنت

ظهور اینترنت به دهه ۱۹۶۰ برمی­گردد زمانی که دولت ایالات متحده آمریکا براساس طرحی موسوم به “آژانس تحقیق پروژه­‌های پیشرفته[6]” که در آن زمان برای کارکردهای دفاعی بوجود آمده بود، را اجرا نمود. طرح این بود که رایانه­های موجود در شهرهای مختلف (در آن زمان چیزی بنام کامپیوتر شخصی وجود نداشت بلکه سازمان­های بزرگ و دانشگاه­ها و مراکز دولتی معمولاً دارای سیستم­های کامپیوتر بزرگ[7] بودند) که هر کدام اطلاعات خاص خود را در آن ذخیره داشتند، بتوانند در صورت نیاز با یکدیگر اتصال برقرار نموده[8] و اطلاعات را به یکدیگر منتقل کرده [9]و یا در صورت ایجاد بستر مناسب اطلاعات را در حالت اشتراک[10] قرار دهند. در همان دوران سیستم­هایی بوجود آمده بود که امکان ارتباط بین کامپیوترهای یک سازمان را از طریق متخصصین همان سازمان فراهم می­نمودند، به­طوری­که رایانه­های موجود در بخش­ها یا طبقات مختلف با یکدیگر تبادل اطلاعات نموده و امکان ارسال نامه بین بخش­های مختلف سازمان را فراهم می­کردند، اکنون به این سیستم ارسال پست الکترونیک [11] می­گویند. اما برای اتصال و ارتباط این شبکه‌های کوچک و پراکنده که هر کدام به روش و استاندارد­های محلی کار می­کردند استانداردهای جدید و مشخصی که همان پروتکل­ها[12] هستند، توسط کارشناسان وضع شد. سرانجام درسال ۱۹۶۱ تعداد چهار کامپیوتر در دو ایالت مختلف با موفقیت ارتباط برقرار کردند و با اضافه­شدن واژه نت[13] به طرح اولیه، نام آرپانت[14] برای آن منظور شد.

در دهه ۱۹۷۰ با تعریف پروتکل­های جدیدتر از جمله “TCP” که تا به امروز رواج دارد و نیز مشارکت کامپیوترهای میزبان[15] بیشتری به آرپانت و حتی گسترش آن به برخی نواحی فراتر از مرزهای ایالات متحده، آرپانت شهرت بیشتری یافت، و ایده مذکور همراه با جزئیات بیشتر راجع به شبکه‌های کامپیوتری مطرح گشت تا این­که طی سال­های پایانی دهه ۱۹۷۰ شبکه‌های مختلف تصمیم گرفتند به صورت شبکه‌ای با یکدیگر ارتباط بر قرار نمایند و آرپانت را به­عنوان هسته اصلی انتخاب کردند. بعدها در سال ۱۹۹۳ نام اینترنت[16] روی این شبکه بزرگ گذاشته شد.

وب یا همان “www” که مخفف ” تار جهان گستر” [17] می‌باشد توسط آزمایشگاه اروپایی فیزیک ذرات Cern به­خاطر نیاز آن­ها به دسترسی مرتب­ و آسان به اطلاعات موجود روی اینترنت ابداع گشت. در این روش اطلاعات به صورت مستنداتی صفحه‌ای[18] بر روی شبکه اینترنت قرار گرفته و به­وسیله یک مرورگر وب[19] قابل مشاهده هستند و هم اکنون کارکردهای بسیاری دارند. هر چند بعدها شبکه آرپانت در دوران تکامل خود به طور رسمی منحل گردید، اما این نقش به عنوان مجرای ارتباطی میان محققان و دانشمندان در شبکه با استفاده از پروتکل­ نظارت بر انتقال/ پروتکل اینترنت[20] هم­چنان باقی ماند (شیری، 1378).

2-2-1- تاریخچه پیدایش اینترنت در جهان

با این­که شبکه تکنولوژی­های جدید ارتباطی و اطلاعاتی در مجموع بنیان­های مادی شبکه مفهوم جامعه اطلاعاتی را تشکیل می­دهند، بدون شک ظهور اینترنت و شبکه کاربرد عمومی آن از دهه 1990 را باید نقطه عطفی در تغییرات تکنولوژیک منجر به جامعه جدید دانست، به نحوی که در دهه 1990 اینترنت، جهان را دستخوش انقلابی کرد که تا قبل از آن بی­سابقه بود. نظری اجمالی به تاریخچه اینترنت نشان می­دهد که اولین بار ایده اینترنت را وزارت دفاع امریکا در سال 1969 به نام آرپانت[21] ایجاد کرد (جونز[22]، 1380).

از سال 1987 به بعد بنیاد ملی علوم کامپیوتر امریکا با اعطا کمک­های مالی به دانشگاه­های این کشور در زمینه برقراری ارتباط با شبکه نقش مهمی جهت فراگیری دسترسی به اینترنت ایفا کرد، امکانی که در گذشته فقط در اختیار محدودی از پژوهشگران و مسئولین حکومتی قرار داشت. در سال 1990 با انحلال آرپانت، شبکه جهانی اینترنت پا به عرصه وجود گذاشت، در اروپا نیز از سال 1989 شبکه اروپایی اینترنت[23] برای تضمین شبکه اینترنت شروع به فعالیت کرد، در ابتدای هزاره جدید 25 درصد از مراکز اطلاعاتی اینترنت در اروپا مستقر هستند (محسنی، 1380). اطلاعات و داده­ها بیانگر این موضوع است که “اندازه شبکه اینترنت از سال 1988 هر سال دو برابر شده است و این میزان رشد، بسیار بیشتر از میزان رشد شبکه رسانه­ای دیگر یا محصولات الکترونیکی مصرفی بوده است”، به­طوری­که طبق پیش­بینی­های انجام شده تعداد بهره­گیران اینترنت در سال 2000، یک میلیارد نفر بوده است. هم اکنون برآوردهای آماری سایت آمار جهانی اینترنت نشان می­دهد که بیش از یک و نیم میلیارد نفر به اینترنت دسترسی دارند (اسلوین، 1380).

2-2-2- تاریخچه اینترنت در ایران

استفاده از اینترنت به­طور وسیعی در جوامع گسترش پیدا کرده و با تمامی جنبه­های زندگی از جمله مدرسه، محل کار، خدمات بانکی و تجاری تلفیق شده­است. در ایران نیز دهه نود میلادی قرن بیستم آغاز حرکت کشور برای پیوستن به خیل کشورهای متصل به شبکه جهانی بود. اولین پایه­گذار اینترنت در ایران، مؤسسه تحقیقات نظری و ریاضیات است که در سال 1372 با اتصال ماهواره­ای به اتریش، به اینترنت متصل گردید و خدمات اینترنت را در اختیار مشترکان قرار داد. در سال 1379 تعداد شبکه­های اطلاع­رسانی کشور بنا به گزارش مراکز اطلاع­رسانی 41 واحد بوده­است. در این سال تعداد قابل توجهی نیز در این عرصه به عنوان واسطه فعالیت ‌کردند و علاوه بر این مراکز اصلی، تعداد قابل توجهی از مراکز و سازمان­ها نیز دارای مراکز تخصصی و یا نیمه تخصصی بودند (محسنی، 1380). هر چند در مورد میزان تعداد بهره­گیران کشور آمار دقیقی وجود ندارد، ولی سایت جهانی اینترنت تعداد کاربران اینترنت را در دوران مذکور000،000،23 نفر برآورد کرده است. در ایران قشر دانشگاهی جزء اولین پدیدآورندگان و کاربران اینترنت بوده­ و این وضعیت به اوضاع اینترنت در آمریکای شمالی و اروپا شباهت دارد. استفاده از اینترنت نیز در ایران بیشتر به ارسال نامه­های الکترونیکی[24]، انتقال فایل[25]، و سیستم اعلانات الکترونیکی محدود می­شود (برکهارت، 1378).

اینترنت در دهه هفتاد شمسی به ایران وارد شد، اما از آن به بعد، آمار کاربران اینترنت رشد بالایی را نشان می­دهد؛ تحقیقات دهه اخیر نشان می­دهد که ایران از نظر بهره­مندی از اینترنت در بین 178 کشور جهان رتبه 87 را دارد؛ که براساس طبقه‌بندی اتحادیه جهانی مخابرات جز کشورهای متوسط به­شمار می­رود و 35  درصد کاربران اینترنت را قشر جوان تشکیل داده، میانگین صرف شده برای اینترنت 52  دقیقه در هفته بوده­است. (شفیعی، 1386).

گام­های بهره­جویی از اینترنت در کشور، در نخستین سال­های ظهور آن به قرار ذیل ترسیم شده­است:

سال ۱۳۷۱: تعداد کمی از دانشگاه‌های ایران، از جمله دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه گیلان، توسط مرکز تحقیقات فیزیک نظری و از طریق پروتکل UUCP به اینترنت وصل شد تا با دنیای خارج، نامه­های الکترونیکی رد و بدل کنند.

سال ۱۳۷۲: در سال ۱۳۷۲ هجری شمسی ایران نیز به شبکه اینترنت پیوست. نخستین رایانه­ای که در ایران به اینترنت متصل شد، مرکز تحقیقات فیزیک نظری در ایران بود. در حال حاضر نیز این مرکز یکی از مراکز خدمات اینترنت در ایران است. مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، به­عنوان نهاد ثبت اسامی قلمرو (.ir) در ایران به رسمیت شناخته می‌شود. این قلمرو مشخّصه برای هویت ایران در فضای اینترنت تعیین شده است.

سال ۱۳۷۳: مؤسسه ندا رایانه تأسیس شد. پس از راه‌اندازی اوّلین بولتن بورد و در عرض نخستین سال بهره‌جویی از اینترنت، اوّلین وب سایت ایرانی داخل ایران را راه‌اندازی کرد. همچنین، این مؤسسه روزنامه همشهری را به زبان فارسی در اینترنت منتشر کرد، که اوّلین روزنامه رسمی ایرانی در وب محسوب می­شود. در همین سال به­دنبال اتصال به اینترنت از طریق ماهواره کانادائی کد ویژن[26]، مؤسسه ندا رایانه فعالیت بازرگانی خود را به­عنوان اوّلین شرکت خدمات اینترنتی آغاز کرد.

سال ۱۳۷۴: مجلس شورای اسلامی ایران تأسیس شرکت امور ارتباطات دیتا تحت نظر شرکت مخابرات ایران را تصویب کرد و مسئولیت توسعه خدمات دیتا در سطح کشور را بطور انحصاری در اختیار آن شرکت قرار داد.

سال ۱۳۷۷: پروژه یونیکد[27] در ایران با قرارداد شورای عالی انفورماتیک و همکاری بنیاد دانش و هنر واقع در انگلستان و با نظارت و مدیریت فنی دانشگاه صنعتی شریف تحت عنوان «فارسی وب» آغاز شد. هدف پروژه این بود که با گنجاندن کامل و جامع الفبای فارسی در استاندارد یونیکد، نشر فارسی در کامپیوتر، مخصوصاً اینترنت و وب استاندارد شود و اصولاً مشکل قلم (فونت)‌های غیراستاندارد موجود در نرم افزارهای ایرانی حل شود (عطاران، 1383).

2-3- اینترنت و جامعه اطلاعاتی

مفهوم اینترنت در ادبیات علمی و کاربرد آن بیش از هر مفهوم دیگری با مفهوم جامعه اطلاعاتی پیوند خورده است. بحث درباره ظهور جامعه اطلاعاتی و ویژگی­های آن دست­کم تا سه دهه پیش در ادبیات تحولات اجتماعی قابل پیگیری است. جامعه اطلاعاتی حاصل سازماندهی مجدد جامعه صنعتی حول محور اطلاعات و تکنولوژی ارتباطات است. شبکه فناوری ارتباطات و تکیه بیش از پیش فعالیت­ها بر اطلاعات، دانش و آگاهی تغییرات اساسی را بر ساختار پیشین جوامع صنعتی تحمیل کرده است. گستردگی و عمق این تحولات در عرصه‌های مختلف حیات فردی و اجتماعی به­گونه­ای با اندکی تسامح، مشابه تحولاتی است که پس از انقلاب‌ کشاورزی و سپس صنعتی در زندگی بشر رخ داده­است (محسنی، 1380).

هر چند بحث درباره تحولات دوران­ساز و ورود بشر به دوران جدید از نیمه دوم قرن بیستم به بعد قابل پیگیری است، اما به جرأت می­توان گفت هیچ­کدام از تحولات بشری به اندازه ظهور در تقویت ایده جامعه جدید مؤثر نبوده است. مفاهیمی چون جامعه اطلاعاتی که الوین تافلر[28] در کتاب موج سوم به این عنوان یاد می­کند، جامعه دانش­محور، اقتصاد دانش­محور و نیز روال­های جهانی در دهه­های اخیر مانند جهانی شدن و دموکراتیزاسیون، بدون تکیه بر ظرفیت­هایی که ابزارهای جدید ارتباطی در کاهش فواصل زمانی، نسلی، مکانی و تاریخی می­آورند، موضوعیت خود را از دست می­دهند. چه این که، با نظر متفکرانی چون دانیل بل[29] و پست مدرن­ها بپذیریم که بشر وارد جامعه و دوره جدیدی شده­است، و چه با گیدنز[30] موافق باشیم که دوران جدیدی را تداوم متعالی یا ناتمام مدرنیته می­دانند، آن­چه انکارناپذیر می­نماید نقش اینترنت در آینده حیات فردی و اجتماعی انسان­هاست. تحولاتی که متأثر از پیشرفت تکنولوژی­های اطلاع­رسانی در کاهش فواصل جغرافیایی و افزایش آگاهی و دانش عمومی افراد بشر به­واسطه دسترسی آزاد به منابع و مجاری اطلاعات رخ داده، تمام حوزه­های دانش بشری را در برگرفته است.

[1]– Shields & Beharman

[2]– Marshal M- C- louhan

[3]– Pew

[4]– Tsai

[5]– Militodoa & Validation

[6]– Advanced Research Project Agency Network (ARPANET)

[7]– MainFrame

[8]– Connect

[9]– Communicate

[10]– Share

[11]– Email

[12]– Protocol

[13]– Net

[14]– Arpanet

[15]– Host

[16]– Internet

[17]– WorldWideWeb

[18]– Page

[19]– Web Browser

[20]– Transmission Control Protocol/ Internet Protocol

[21]– ARPANET

[22]– Jones

[23]– PIPE

[24]– E- Mail

[25]– FTP

[26]– Cadvision

[27]– Unicode

[28]– Alvin Toffler

[29]– Daniel Bell

[30]– Giddens